Dit was het eerste boekje dat ik las van Paul Verhaeghe, en dat had ik beter niet gedaan. Verhaeghe heeft een behoorlijke reputatie vanwege zijn gedegen, kritische analyses van onze maatschappij, politiek en economie en de negatieve effecten die die hebben op onze psychologische huishouding. Dit boekje, amper 130 pagina’s heeft alles van een pamflet, geschreven in juni 2020, dus nog tamelijk in het begin van de corona-pandemie. Net als het boekje van Paolo Giordano (In tijden van besmetting° lijdt het dus aan kortademigheid.
Er staan zeker interessante, pertinente opmerkingen in, zoals de waarschuwing om voorzichtig te zijn met het vergelijken van corona-cijfers. Maar Verhaeghe ontpopt zich vrij vlug tot een nogal drammerige zwartkijker, met een erg neomarxistisch aandoende analyse van onze kapitalistische economie. Het is niet dat zijn redenering helemaal geen hout snijdt, ik hou gewoon niet van dat betweterig toontje dat vooral arrogantie uitademt, alsof elk woord dat hij uitkraamt onweerlegbaar is. Het helpt ook niet dat er regelmatig taalfouten opduiken of factueel verkeerde informatie (zoals de kleine IJstijd die hij in de 15de eeuw situeert). Wellicht had ik er beter aan gedaan eerst de andere boeken van Verhaeghe, waar hij zich op eigen terrein houdt, te lezen. ( )

Paul Verhaeghe is een begenadigd schrijver en spreker, en dit zowel binnen de klinische psychologie en de psychoanalyse, als de laatste jaren ook rond thema's die grenzen aan zijn vakgebied met boeken als "Identiteit", "Autoriteit" en "Intimiteit". De crisis rond covid-19 biedt hem een mooie gelegenheid om nog eens met gekende thema's en stellingen m.b.t. de neoliberale maatschappij naar voor te komen.
Verhaeghe vertrekt wel bij de coronacrisis (wanneer hij dit essay schrijft is deze al een eind meer gevorderd dan toen bijv. Giordano zijn essay 'In tijden van besmetting' schreef) maar lijkt zijn focus steeds meer te verleggen naar veel breder perspectief. "Covid-19 is een ziekte die op zich een symptoom is van een veel groter probleem: we zijn onze plaats vergeten". (p. 26) "... slechts een klein onderdeel van twee reusachtige problemen die wij veroorzaakt hebben, zijnde de verdwijning van de biodiversiteit en de klimaatverandering." (p. 28) Verhaeghe bespreekt dit aan de hand van vier vragen: wat kunnen we weten - wat moeten we vrezen - wat mogen we hopen - wat moeten we doen.
Kort samengevat. Te weten valt dat onze maatschappij historisch gezien in een eindfase zit waarna de wereld er anders zal gaan uitzien. Te vrezen valt dat we niets leren uit de geschiedenis. Te hopen valt dat er wel een transformatie komt met een economie die opnieuw ingebed wordt in onze samen-leving, als middel om een maatschappij zo te organiseren dat een goed leven het doel wordt. Te doen valt, terug leren spaarzaam zijn, niet te veel, niet te weinig i.p.v. de constante zucht naar groei en meer, en vooral terug investeren in onderwijs en opvoeding.
Boodschappen als deze baadden altijd wel in een sfeer van onvrede, wrevel of zelfs pessimisme. Maar Verhaeghe weet zich ervoor te behoeden om voluit een onheilsprofeet te worden doorheen zijn betoog. Wie kan er tenslotte de toekomst voorspellen? Schrijven over die toekomst is hem al een beetje veranderen. Hopelijk draagt dit essay van Verhaeghe daar ook een stuk toe bij. ( )