Een boek met wetenschappelijke pretenties over evolutie waarin bijdragen van twee theologen en een filosoof, als dat maar goed gaat. Reden voor al die interdisciplinaire kruisbestuiving is het begrip convergentie, het fenomeen dat verschillende soorten via uiteenlopende evolutionaire trajecten tot een zelfde eindpunt geraken. Tot de verbeelding sprekende voorbeelden zijn vleugels en ons camera-oog (beide minstens drie keer onafhankelijk van elkaar ontwikkeld), maar het fenomeen is veel wijder verspreid dan dat. We vinden convergentie op morfologisch vlak (de opmerkelijke overeenkomsten qua lichaamsbouw van dieren die in water leven, waarover George McGhee bericht), op het niveau van biochemische processen (de ontwikkeling door bacteriesoorten van in samenstelling verschillende eiwitten met een zelfde enzymatische functie, zoals in de experimenten van Richard Lenski met E. Coli) maar ook wat betreft mentale functies zoals intelligentie. Vooral over dit laatste onderwerp vindt de lezer in dit boek enkele fascinerende essays over intelligentie en coöperatie bij mieren, planten (jawel!), walvissen en kraaien.

Eindredacteur Simon Conway Morris, ziet convergentie als een bepalende factor in de evolutie en botst daarmee met een visie waarvan Stephen Jay Gould de bekendste exponent was, namelijk dat evolutie een onvoorspelbaar en door toeval geregeerd proces is. Om de tegenstelling tussen deze twee visies wat gechargeerd weer te geven: volgens Gould zou het evolutieproces, wanneer teruggedraaid en daarna weer tot in onze tijd afgespeeld, telkens een volledig andere uitkomst hebben, afhankelijk van een bijna oneindig aantal toevallige factoren. Conway Morris is van mening dat evolutie wel degelijk tot op zekere hoogte voorspelbaar is omdat het aantal richtingen waarin ze kan plaatsvinden beperkt is. Deze beperking komt, volgens Conway Morris, voornamelijk voort uit de werking van de natuurlijke selectie. De omgeving waarin evolutie plaatsvindt stelt de verschillende soorten voor dezelfde uitdagingen, waarvoor vaak maar een handvol efficiënte oplossingen voor handen zijn.

Maar wat heeft dit alles nu met metafysica laat staan religie te maken? Op twee manieren, de één overtuigender dan de ander. Ten eerste, convergentie lijkt, zoals gezegd, te passen bij een bepaalde richting in de evolutie. Wie richting zegt, zet als hij niet oppast de deur half open voor een teleologische benadering van het evolutieproces. En voor je het weet, zit ook intelligent design weer mee aan tafel. Noodzakelijk is dat echter allerminst. Richting staat niet gelijk aan doel. Talloze processen in de natuur hebben een richting: denk aan chemische reacties of de wetten van de thermodynamica. Ook materialisten als Richard Dawkins zijn er -in tegenstelling tot Gould- van overtuigd dat de netto-vector van het evolutieproces in de richting van meer complexiteit wijst. Een tweede, interessantere gedachtegang ontwikkelt Conway-Morris in zijn bijdrage tot deze bundel. Hij werpt de vraag op wat we kunnen leren van de eindpunten waarnaar de verschillende evolutionaire takken convergeren. Om een voorbeeld te geven: In een artikel in Science beschreef biologe Patricia Gray in 2001 de soorten muziek gemaakt door schepsels zo verschillend als vogels, walvissen en mensen en de belangrijke convergentie in hun harmonie, ritme en structuur. Wijzen deze overeenkomsten er misschien op dat muziek een reëel bestaande entiteit is in plaats van een product van onze geest, of, met andere woorden, dat muziek wordt ontdekt in plaats van uitgevonden? Zo ja, wat dan met mathematica, logica, ethiek?

Om uit dit diepe platoonse vaarwater snel weer naar stevige bodem te waden: deze bundel charmeert vooral door de korte essays van de verschillende biologen, waar veel stof te vinden is voor verdere lectuur in de vele referenties. De bijdragen van de niet-biologen vond ik helaas niet van hetzelfde niveau. ( )